आत्माराम राजवंशी
पछिल्लो समयमा विगत केही वर्ष देखि गौरीगंज गाउँपालिकाले सामुदायिक विद्यालयका छात्राहरुलाई साइकल वितरण गर्दै आएको छ । यसपालि भर्खरै पालिकाको ४ वटा विद्यालय खजुरगाछी मावि, आदर्श मावि, बालकल्याण मावि र गौरीगंज माविका कक्षा ९ का छात्रा विद्यार्थहरुलाई र केही गरिब तथा विपन्न उत्कृष्ट छात्रहरुलाई करिब २१५ वटा साइकल वितरण गरेको छ ।
यस्तै विगत ३ वर्षदेखि पालिकाले छात्रा विद्यार्थीहरुको पहुँच विद्यालयसम्म पुगोस भन्ने उद्येश्यले साइकल वितरण गर्दै आएको छ । स्थानिय तहद्वारा सामुदायिक विद्यालयका छात्रा विद्यार्थीलाई साइकल वितरण गर्नु शिक्षामा पहुँच, निरन्तरता र समानताको दृष्टिकोणले अत्यन्तै महत्वपूर्ण पहल हो। यसले विद्यालय आवतजावत सहज बनाई छात्राहरूको उपस्थिति, आत्मविश्वास र शैक्षिक प्रदर्शनमा सुधार ल्याउँछ। साथै, आर्थिक भार घटाउने, समयको सदुपयोग गर्ने, र स्वास्थ्यमा सकारात्मक असर पार्ने जस्ता बहुपक्षीय फाइदाहरू पनि यससँग जोडिएका छन्। यस कार्यक्रमले बालिका शिक्षामा जागरूकता बढाउनुका साथै महिला सशक्तिकरण र सामाजिक समावेशिताको मार्ग खोल्ने काम गरेको छ।
साइकल वितरण कार्यक्रमले सामुदायिक विद्यालयका छात्रा विद्यार्थीको शिक्षामा पहुँच र निरन्तरतामा महत्वपूर्ण प्रभाव पार्दछ। विशेषगरी ग्रामीण तथा दुर्गम क्षेत्रका छात्राहरूका लागि यो कार्यक्रम अवसरको ढोका खुलेको जस्तै हो।
धेरैजसो छात्राहरू टाढाबाट विद्यालय जानुपर्ने बाध्यता हुँदाहुँदै पनि यातायातको सहज सुविधा नहुनाले शिक्षाबाट वञ्चित हुने सम्भावना रहन्छ। यस्तो अवस्थामा स्थानिय तहबाट प्रदान गरिने साइकलले उनीहरूको दैनिक विद्यालय आवत(जावत सहज बनाइदिन्छ। यसले समय बचत मात्र होइन, शारीरिक थकान कम गरेर पढाइमा ध्यान केन्द्रित गर्न सहयोग पुर्याउँछ।
साइकल पाउँदा छात्राहरूमा आत्मविश्वास वृद्धि हुने, विद्यालयमा नियमित उपस्थिति बढ्ने र विद्यालय छोड्ने दर घट्ने तथ्यहरू विभिन्न अध्ययनले देखाएका छन्। साथै, यसले महिला शिक्षालाई प्रवर्द्धन गर्ने र लैङ्गिक असमानता घटाउने दिशामा समेत योगदान पुर्याउँछ।
अर्कोतर्फ, अभिभावकहरूमा पनि छोरीहरूलाई पढाउन हौसला बढ्ने वातावरण सिर्जना हुन्छ। सुरक्षाको दृष्टिकोणले पनि सामूहिक साइकल प्रयोगले बालिकाहरूलाई सुरक्षित यात्राको अनुभव दिन्छ।
यसैले, साइकल वितरण कार्यक्रम केवल यातायातको साधन मात्र नभई छात्रा विद्यार्थीका लागि उज्यालो भविष्यतर्फको एक सशक्त पाइला हो। यस्तो योजनाले शिक्षामा समावेशिता, समान अवसर र महिला सशक्तिकरणलाई मूर्त रुप दिन महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्दछ।
पक्कै पनि, यो विषयमा थप चर्चा गर्दा अझ धेरै सामाजिक र आर्थिक पक्षहरू प्रस्ट हुन्छन्।
साइकल वितरणले छात्राहरूको शैक्षिक भविष्यमा मात्रै नभई परिवारको आर्थिक भार घटाउन पनि सहयोग पुर्याउँछ। ग्रामीण भेगमा दैनिक यातायात खर्च वहन गर्नु धेरै परिवारको लागि चुनौतीपूर्ण हुन्छ। साइकलले यो खर्च कम गरेर ती रकमलाई अन्य आवश्यकतामा खर्च गर्न सकिने बनाउँछ।
साथै, समयको सदुपयोग गर्ने संस्कार पनि यसले सिकाउँछ। छात्राहरूले घरको काम सकेर विद्यालय समयमा पुग्न सक्छन्, जसले पढाइ र घरको जिम्मेवारीबीच सन्तुलन राख्न सहयोग पुर्याउँछ।
साइकल प्रयोगले शारीरिक व्यायामको रुपमा पनि फाइदा पुर्याउँछ, जसले छात्राहरूको स्वास्थ्यमा सकारात्मक असर पार्दछ। साथै, साइकल प्रयोगमा दक्ष हुँदा उनीहरूमा सहर र प्रविधिप्रतिको आत्मविश्वास पनि बढ्न सक्छ।
स्थानीय तहको यस्तो पहलले समुदायमा सकारात्मक सन्देश प्रवाह गर्छ—बालिकाहरूलाई शिक्षा दिनु आवश्यक मात्र होइन, सम्भव र सहजिकरण पनि हो। यसले अन्य गाउँ–नगरपालिकालाई पनि यस्ता कार्यक्रमहरू सञ्चालन गर्न प्रेरित गर्न सक्छ।
त्यसैले, साइकल वितरण एउटा छोटो कदमजस्तो देखिए पनि यसको प्रभाव दीर्घकालीन र बहुआयामिक हुन्छ। शिक्षा, सशक्तिकरण र समानताको मार्गमा यो कार्यक्रम एउटा सार्थक प्रयास हो।
किन साइकल वितरण गरिन्छ?
साइकल वितरणको प्रमुख उद्देश्यहरू यस्ता छन्:
- शैक्षिक पहुँच बढाउने
– धेरै ग्रामीण क्षेत्रहरूमा विद्यालय टाढा पर्ने भएकाले छात्राहरू विद्यालय जान पाउँदैनन्। साइकलले उनीहरूको यात्रा सहज र छिटो बनाउँछ। - छोरा–छोरीबीचको समानता प्रवर्द्धन गर्ने
– छोरीहरू विद्यालय नजाने, ड्रपआउट हुने वा छिटो विवाह गरिने जोखिममा हुने हुँदा साइकलले उनीहरूलाई सशक्त बनाउँछ। - बालविवाह रोक्ने
– पढाइलाई निरन्तरता दिन पाएपछि बालविवाहको सम्भावना घट्छ। - महिला सशक्तिकरण
– विद्यालय जान स्वतन्त्रताका साथ साइकल प्रयोग गर्दा छात्राहरूमा आत्मविश्वास बढ्छ। - उपस्थितिमा सुधार
– लामो दूरीका कारण विद्यालय नजाने समस्यामा सुधार आउँछ। साइकलले नियमित रूपमा विद्यालय जान सहयोग पुर्याउँछ।
भारतको बिहार सरकारले २००६ मा मुख्यमंत्री बालिका साइकिल योजना सुरु गर्यो। यस कार्यक्रम अन्तर्गत कक्षा ९ मा भर्ना भएका छात्राहरुलाई साइकल दिइन्छ।
त्यसपछि अन्य राज्यहरूजस्तै मध्यप्रदेश, झारखण्ड, ओडिशा, तमिलनाडु आदि राज्यले पनि यस्ता कार्यक्रम सुरु गरेका छन्।
अन्य देशहरू बाङ्गलादेशमा पनि केही गैरसरकारी संस्थाहरूले बालिकालाई साइकल वितरण गरेका छन्।
अफ्रिकी देशहरू जस्तै केन्या, घानामा पनि यस्ता पहल देखिन्छ, जहाँ World Relief Bicycle जस्ता संस्थाले साइकल वितरण गर्छन्।
